Nông nghiệp
Giá: Tour trải nghiệm nông nghiệp: Liên hệ trực tiếp
TỔNG QUAN MÔ HÌNH LÀNG NÔNG NGHIỆP DI SẢN AGRITAGE VÀ AGRITAGE +
Việt Nam là một quốc gia có nền văn hoá nông nghiệp. Trải qua nhiều thế hệ, văn hoá nông nghiệp đã trở thành đặc trưng của con người Việt Nam: luôn tôn thờ, gắn bó, hoà hợp với thiên nhiên và đề cao lối sống cộng đồng, làng xóm. Ngày nay, nông thôn Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Biến đổi khí hậu khiến thiên tai, lũ lụt xảy ra thường xuyên hơn. Canh tác nông nghiệp lạm dụng hoá chất khiến tài nguyên đất và nước bị suy thoái nghiêm trọng. Nông dân tìm cách di cư ra các đô thị để kiếm việc làm và thu nhập khiến kết cấu cộng đồng làng xã đang dần thay đổi và có nguy cơ tan rã.
Trong bối cảnh này, mô hình Làng nông nghiệp di sản (Agritage) ra đời như một sáng kiến điển hình trong phát triển sinh kế bền vững cho nông dân. Agritage là tên viết tắt, được ghép bởi hai chữ tiếng Anh: Agriculture (Nông nghiệp) và Heritage (Di sản). Agritage có thể hiểu là: Nông nghiệp di sản. Xuất phát điểm từ lòng tự hào về một quốc gia có nền văn hoá nông nghiệp lâu đời, Agritage Việt Nam trân trọng những tri thức bản địa của dân tộc, các giá trị văn hoá của các tộc người sống trên dải đất hình chữ S.
Làng nông nghiệp di sản được định nghĩa là một địa điểm có đầy đủ 5 yếu tố cấu thành, bao gồm:
(i) Sinh kế bền vững và an ninh lương thực. Những cư dân ở Làng nông nghiệp di sản bằng sức lao động và áp dụng tri thức bản địa, kết hợp ứng dụng khoa học công nghệ trong canh tác nông nghiệp sẽ đảm bảo có đủ lương thực cho gia đình và cộng đồng. Họ cũng có được việc làm, tạo thu nhập thông qua các hoạt động sản xuất và kinh doanh nông sản của làng.
(ii) Đa dạng sinh học trong nông nghiệp. Chúng tôi cố gắng làm đa dạng các loài động vật, thực vật, vi sinh vật trong các hoạt động canh tác nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, khai thác lâm sản tại bản. Bằng việc duy trì hoạt động canh tác thuận tự nhiên như sử dụng phân bón vi sinh tự chế, trồng các loài cây, cỏ theo hướng cộng sinh, và diệt trừ sâu bệnh theo nguyên lý thiên dịch…đã giúp nông dân tại các làng Nông nghiệp di sản ứng phó với tình trạng khô hạn, sói mòn, sạt lở đất và làm giàu thêm các vi sinh vật trong đất. Những nguồn gen bản địa hoặc những nguồn gen quý từ các vùng khác được sưu tầm, lưu giữ và nhân giống tại làng để phục vụ hoạt động canh tác của cộng đồng hoặc chia sẻ cho những vùng khác.
(iii) Hệ thống tri thức bản địa
trong canh tác nông nghiệp được khôi phục và lưu giữ. Ví dụ, tại Làng nông nghiệp di sản Vân Hồ, nơi có cư dân sinh sống chủ yếu là người dân tộc Thái và Mường với nét văn hoá thung lũng đặc trưng. Họ có kinh nghiệm lâu đời trong việc tận dụng sức nước và điều khiển nguồn nước phục vụ canh tác nông nghiệp. Agritage Việt Nam và cộng đồng đã cùng nhau khôi phục lại và sử dụng các coong nước, mương dẫn nước phục vụ hoạt động canh tác nông nghiệp.
(iv) Hệ thống giá trị văn hoá và tổ chức cộng đồng. Tại làng Nông nghiệp di sản, các yếu tố văn hoá cộng đồng được người dân cùng nhau lưu giữ. Chúng tôi phát triển du lịch cộng đồng để người dân vừa có việc làm, tạo thu nhập, vừa tự hào về nguồn cội. Tôn trọng các cấu trúc cộng đồng hiện có và quyền tự chủ cao nhất của cộng đồng bằng cách thành lập các Hợp tác xã cộng đồng với sự tham gia điều hành của dân làng. Hợp tác xã cộng đồng sẽ là tổ chức đại diện cho quyền lợi của dân làng, đứng ra hợp tác với các đối tác khác nhau nhằm tạo cơ hội phát triển cho cư dân Làng nông nghiệp di sản.
(v) Hệ thống cảnh quan đặc trưng. Một làng Nông nghiệp di sản đúng nghĩa còn là nơi lưu giữ được những hệ thống cảnh quan mang đặc trưng của văn hoá cộng đồng. Ví dụ, tại Làng nông nghiệp di sản Vân Hồ, là nơi sinh sống của cư dân Thái với văn hoá thung lũng đặc trưng. Họ chung sống hài hoà với suối và rừng. Do vậy, trải qua nhiều thế hệ, họ vẫn cùng nhau giữ gìn suối cá tự nhiên và rừng già. Đến Làng nông nghiệp di sản Vân Hồ, chúng ta sẽ được chiêm ngưỡng những khung cảnh trùng điệp của cây rừng, các thảm thực vật, hệ thống hang động nguyên sơ. Đặc biệt, dòng suối trong vắt với những loài cá tự nhiên được đưa vào hương ước để bảo vệ, không đánh bắt.
Vân Hồ Agritage lan toả và nhân rộng các giá trị của Làng nông nghiệp di sản như thế nào? Thực tế không phải dễ dàng để tìm kiếm 1 địa điểm nhân rộng đáp ứng đầy đủ cả 5 tiêu chí về Làng nông nghiệp di sản. Do vậy, chúng tôi lựa chọn địa điểm nhân rộng theo khả năng đáp ứng hai trong năm tiêu chí nhận diện về Làng nông nghiệp di sản. Ví dụ, các điểm nhân rộng đáp ứng đủ 2 tiêu chí về sinh kế bền vững và đa dạng sinh học trong canh tác nông nghiệp được gọi là những điểm Agritage+. Những Agritage+ này sau khi được lựa chọn sẽ cùng tham gia vào chuỗi cung ứng nông sản của Agritage.
PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN MSD TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG NÔNG NGHIỆP TẠI CÁC LÀNG AGRITAGE VÀ AGRITAGE +
Phương pháp tiếp cận phát triển hệ thống thị trường (Market system development – MSD) hướng đến phát triển các hệ thống thị trường sao cho hiệu quả, bền vững và có ích cho người nghèo, nâng cao năng lực cho họ và tạo ra cho họ những cơ hội để cải thiện cuộc sống của họ. Về mặt hệ thống thì phương pháp MSD thừa nhận các yếu tố thị trường như doanh nghiệp, thể chế chính sách và các quy định không tồn tại độc lập mà phụ thuộc lẫn nhau. Do đó các can thiệp hỗ trợ phát triển cần hiểu rõ hệ thống này nếu muốn đạt được hiệu quả và bền vững. Về sự thay đổi hệ thống thì trọng tâm của các hoạt động MSD là các thị trường cho người nghèo mà có tiềm năng cải thiện cuộc sống của họ. Các can thiệp có thể bắt đầu từ những hoạt động nhỏ, tập trung vào các vấn đề thị trường thực tế và hướng đến các nhóm cụ thể và trở thành một phần của chiến lược chung nhằm phát triển thị trường hoạt động hiệu quả cho nhiều người nghèo. Về yếu tố bền vững thì trọng tâm của MSD là hướng đến sự tiếp tục, bền vững của các dịch vụ thị trường cho người nghèo chứ không chỉ là bền vững của các yếu tố riêng lẻ trong hệ thống thị trường. Về cách tiếp cận thì MSD sẽ thúc đẩy những thay đổi nhằm cải thiện cách thị trường hoạt động hiệu quả cho người nghèo chứ không trực tiếp đưa ra những giải pháp. Thực chất là tạo ra những thay đổi của hệ thống chứ không trở thành một bộ phận của hệ thống. Về góc độ quản lý thích ứng thì MSD sẽ giám sát các can thiệp chặt chẽ và đo đếm các kết quả thường xuyên bởi vì hệ thống thị trường rất phức tạp và không phải lúc nào cũng phản ứng như mong đợi. Dựa trên các kết quả giám sát và đánh giá, sẽ điều chỉnh tầm nhìn đối với thay đổi hệ thống thị trường, cải thiện chiến lược và điều chỉnh các can thiệp cho phù hợp. Mục tiêu là tối ưu hoá các các kết quả lâu dài trong khuôn khổ thời gian và nguồn lực phân bổ.
HỆ THỐNG ĐẢM BẢO CÓ SỰ THAM GIA (PGS)
Hệ thống đảm bảo có sự tham gia – PGS (Participatory Guarantee System) được Liên đoàn các phong trào Nông nghiệp hữu cơ thế giới (IFOAM) phát triển để áp dụng cho các đối tượng nông dân quy mô nhỏ, giúp họ có khả năng tiếp cận sản phẩm ra thị trường nội địa. PGS không phải là một tiêu chuẩn chất lượng mà là hệ thống kiểm soát chất lượng có sự tham gia trực tiếp của các bên liên quan, đặc biệt là người sản xuất và người tiêu dùng. Năm 2020, Ban điều phối PGS Hữu cơ Vân Hồ được thành lập với mục tiêu thúc đẩy phát triển sản xuất và kinh doanh nông nghiệp hữu cơ tại huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La. Nhiệm vụ chính của PGS Vân Hồ là hỗ trợ, giám sát các nhóm sản xuất nông nghiệp hữu cơ đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng, ra quyết định cấp giấy chứng nhận thực hành tốt tiêu chuẩn hữu cơ PGS của IFOAM.
Ban điều phối PGS Hữu cơ Vân Hồ sẽ điều phối các hoạt động nông nghiệp của các làng Agritage và Agritage +
Phòng nông nghiệp huyện Vân Hồ Hội nông dân huyện Vân Hồ Trung tâm dịch vụ nông nghiệp huyện DNXH TABA 02 liên nhóm sản xuất ở bản Bướt và Phụ Mẫu, xã Chiềng Yên, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La.
